दाभाडे सरकारांचा इंदोरीतील भुईकोट किल्ला
तळेगाव दाभाडेपासून पूर्वेस ५ कि.मी. अंतरावर चाकण-तळेगाव मार्गावर इंदोरी गाव आहे. येथे इंदोरीचा हा भुईकोट किल्ला आहे. महाराष्ट्रातील इतर भुईकोट किल्ल्यांप्रमाणे या भुईकोट किल्ल्याचे अस्तित्व नष्ट होऊ लागले आहे. सध्या किल्ल्यामध्ये कडजाई देवीचे मंदिर असून हे देवस्थान जागृत असल्याचे मानले जाते. पूर्वी संरक्षणाच्या दृष्टीने गाव सैन्यासह तटबंदीच्या आत किल्ल्यात वसलेले होते. कालांतराने गाव किल्ल्याबाहेर आले.
छत्रपती शाहू महाराजांचे सेनापती खंडेराव दाभाडे यांना तळेगाव हे वतन म्हणून मिळाले. या तळेगावात पाण्याची तळी आहेत म्हणून तळेगाव नाव पडले. कालानंतराने यालाच तळेगाव दाभाडे या नावाने ओळखले जाऊ लागले. दाभाडे घराण्याचे मूळ पुरुष बजाजीराव दाभाडे. त्यांचे नातू सरसेनापती खंडेराव दाभाडे यांनी १७२०-२१ मध्ये भुईकोट किल्ला बांधला. दाभाडे यांचे निधन २७ सप्टेंबर १७२९ मध्ये तळेगावच्या जुन्या राजवाड्यात झाले. त्यांची समाधी इंद्रायणी नदीच्या काठी असलेल्या पुरातन बनेश्वर मंदिराजवळ आहे. वेळेअभावी मला तेथे जाता आले नाही.
किल्ल्याच्या आतील अनेक ऐतिहासिक वास्तू केव्हाच काळाच्या पडद्याआड झाल्या असल्या, तरी तटबंदीसह भव्य प्रवेशद्वार अजून अभिमानाने उभे आहे. जागोजागी तटबंदीची पडझड झालेली आहे. इंदोरीहून १५ किलोमीटरवर असलेल्या चाकणचा भुईकोट किल्ला आहे. त्यामुळे या किल्ल्याला संरक्षणदृष्ट्या फार महत्व प्राप्त झाले. तटबंदीच्या आतील क्षेत्र अंदाजे ६ एकर असे विस्तृत क्षेत्र आहे. सध्या किल्ल्यात थेट मंदिरापर्यंत वाहन जाते. आतमध्ये जागृत ग्रामदैवत कडजाई मातेचे मंदिर, बापुजीबुवांचे मंदिर व बंद पडलेल्या शासकीय दूध शीतकरण केंद्राच्या दुरवस्था झालेली इमारत आहे. वैशाख महिन्यात अक्षयतृतीयेनंतर येणाºया मंगळवारी कडजाई मातेचा वार्षिक उत्सव साजरा केला जातो.
प्रवेशद्वार
पूर्व दिशेला असलेले किल्ल्याचे दुमजली भव्य प्रवेशद्वार आहे. कमानीवर दोनही बाजूस शरभ कोरलेले असून मधोमध गणपती कोरलेला आहे. प्रवेशद्वाराच्या मध्यावर देवीची कोरीव मूर्ती आहे. प्रवेशद्वाराच्या दोन बुरुजांसह एकूण चौदा बुरूज आहेत. प्रवेशद्वाराचे दोन्ही बुरूज घडीव दगडात बांधलेले आहेत. दरवाज्याच्या कमानींमध्ये दोन्ही बाजूस दोन ओवºया असून, पहारेकºयांसाठी दोन दोन देवड्या आहेत. वरच्या मजल्यावर नगारखाना होता. तिथे हत्तीचे दगडी चित्र कोरलेले आहे. तटबंदी सुमारे ५ फूट रुंदीची आहे. शत्रूने हल्ला केल्यास जागोजागी तोफा व बंदुकांसाठी मोठमोठी छिद्रे शत्रूचा ठाव घेण्यास सज्ज आहेत. किल्याच्या पश्चिमेकडील बुरुजावरून खालून वाहणाºया इंद्रायणीचे पात्र व दुरवरचा प्रदेश दिसतो.
इंदोरीचा हा भुईकोट किल्ला केवळ इंदोरीचे नाही, तर अवघ्या मावळाचे वैभव व स्वाभिमान आहे. मावळातील कार्ला, भाजे व बेडसे येथील जगप्रसिद्ध लेण्या, तसेच लोहगड, विसापूर, तुंग, तिकोना, राजमाची या गडांप्रमाणेच इंदोरी येथील सरसेनापती खंडेराव दाभाडे यांचा भुईकोट किल्ला याची साक्ष आहे.
नंतर तळेगावाला जाण्यास निघालो. तळेगावात श्रीमंत सरसेनापती दाभाडे घराण्याने जपलेले एक मंदिर पाहण्यास निघालो. मंदिराचे नाव पाच पांडव मंदिर.
कसे जाल :
- तळेगाव दाभाडेमधून चाकणकडे जाणाºया रस्त्यावर सुमारे पाच किलोमीटरवर इंद्रायणीनदीवर दोन पुल उभारलेले आहे. यातून छोट्या पुलाने इंदोरीच्या या भुईकोट किल्ल पाहता येतो.
अजून काय पाहाल :
- श्री पार्श्‍वप्रज्ञालय तळेगाव
- बिर्ला गणेश मंदिर
- शिरगावचे साईबाबा मंदिर
- अयप्पा स्वामी मंदिर
- घोरावडेश्वर
- कुंडमळा
- मुरुगन हिल्स
- भंडारा डोंगर
- इंदोरीतील भुईकोट
Good job 🚩🚩🚩🚩
ReplyDelete